-Εισαγωγή στον Χαλκό
Το χημικό στοιχείο Χαλκός είναι ένα μέταλλο με ατομικό αριθμό 29 και ατομικό βάρος 63,546 . Έχει θερμοκρασία τήξης 1083 °C και θερμοκρασία βρασμού 2567 °C. Το σύμβολό του είναι Cu. Το σύμβολο προέρχεται από το λατινικό Cuprum, Ρωμαϊκό όνομα της Κύπρου που φημιζόταν για τα ορυχεία χαλκού.
Ο χαλκός χρησιμοποιείται στην τέχνη εδώ και 10.000 χρόνια. O χαλκός πέρασε μέσα από την ιστορία όλων των λαών και των πολιτισμών από την αρχαιότητα έως σήμερα. Χάλκινες δημιουργίες απ’όλες τις εποχές κοσμούν σήμερα εκατοντάδες μουσεία σε όλο τον κόσμο.
-Προέλευση του χαλκού:
Ο χαλκός απαντάται και ως αυτοφυής (Αμερική, Κίνα, Σιβηρία) και με τη μορφή ορυκτών, σπουδαιότερα από τα οποία είναι:
ο κυπρίτης,
ο χαλκοσίνης ή χαλκολαμπίτης,
ο χαλκοπυρίτης,
ο χαλκανθίτης,
ο μαλαχίτης και
ο αζουρίτης.
Ίχνη χαλκού βρίσκονται και στον οργανισμό. Έτσι ο χαλκός είναι συστατικό του αίματος (αιμοκυανίνη) μερικών θαλάσσιων ζώων (αστακοί, στρείδια, σκορπιοί).
-Μέθοδοι Εξαγωγής του Χαλκού
Για την εξαγωγή του χαλκού από τα ορυκτά του εφαρμόζονται ειδικές μέθοδοι, ανάλογα με την πρώτη ύλη και την περιεκτικότητά της σε χαλκό. Αν το ορυκτό είναι οξείδιο, ανάγεται από άνθρακα και εάν είναι ανθρακικό, πυρώνεται και μετατρέπεται σε οξείδιο, που, στη συνέχεια, ανάγεται. Αν το ορυκτό είναι θειούχο, η μεταλλουργία είναι πολύ πολύπλοκη και περιλαμβάνει εμπλουτισμό, φρύξη, σχηματισμό χαλκόλιθου και τέλος αναγωγή του χαλκόλιθου σε πρωτογενή χαλκό.
-Ιδιότητες του χαλκού
Είναι σχετικά αδρανές στοιχείο. Το οξυγόνο και ο ξερός αέρας δεν τον προσβάλλουν στη συνηθισμένη θερμοκρασία. Αν εκτεθεί στον υγρό αέρα, καλύπτεται από στρώμα πράσινου χρώματος, από βασικό ανθρακικό χαλκό. Μπρούντζινα αγάλματα και χάλκινα μαγειρικά σκεύη εάν εκτεθούν στον αέρα πρασινίζουν (κατίωση του χαλκού). Ενώνεται με το θείο και τα αλογόνα και γενικά αντιδρά με όλα τα αμέταλλα, εκτός από το άζωτο και τον άνθρακα. Το νιτρικό οξύ και το πυκνό θερμό θειικό οξύ προσβάλλουν τον χαλκό, ενώ το υδροχλωρικό και το αραιό θειικό δεν έχουν καμιά επίδραση. Τα οργανικά οξέα επιδρούν στο χαλκό και σχηματίζουν δηλητηριώδεις ενώσεις (γενικά οι ενώσεις του χαλκού είναι δηλητηριώδεις) και για το λόγο αυτό χρειάζεται τα μαγειρικά σκεύη να επικασσιτερώνονται.
Το κυριότερο άλας του χαλκού είναι ο θειικός χαλκός ή γαλαζόπετρα (βλ. γαλαζόπετρα).
-Χρήση του χαλκού
Μετά το σίδηρο, ο χαλκός είναι ένα από τα χρησιμότερα μέταλλα. Η σπουδαιότερη χρήση του είναι για την παρασκευή κραμάτων, από τα οποία υπάρχουν εκατοντάδες. Μπρούντζοι και ορείχαλκοι είναι όροι που χρησιμοποιούνται για πολλά κράματα του χαλκού, που ποικίλλουν όχι μόνο στο επί τοις εκατό ποσοστό, αλλά και στον αριθμό των μετάλλων που περιέχουν. Υπάρχουν 300 είδη ορείχαλκου. Ο συνηθισμένος ορείχαλκος είναι κράμα χαλκού - ψευδάργυρου, ενώ ο συνηθισμένος μπρούντζος είναι κράμα χαλκού - κασσίτερου. Μπρούντζοι που περιέχουν φωσφόρο, αργίλιο, μόλυβδο, ψευδάργυρο, σίδηρο και άλλα στοιχεία είναι επίσης γνωστοί.
Σημαντική και πολύ διαδεδομένη είναι η χρήση του χαλκού σε χρηστικά αντικείμενα, εργαλεία, όπλα αλλά και νομίσματα στην Κλασική περίοδο στην Αρχαία Ελλάδα, λόγω της ανθεκτικότητας του μετάλλου αλλά και λόγω του γεγονότος ότι ο χαλκός θεωρείται πολύτιμο μέταλλο όπως ο χρυσός και το ασήμι.
Εκτός από τα χάλκινα αγάλματα της προιστορικής εποχής ( Ηνίοχου , τον Έφηβο των Αντικυθήρων κά) σήμερα χαλκός έχει πολλές εφαρμογές σε πολλούς τομείς όπως:
- Στην οικοδομή
Δεν μπορείς σήμερα να χτίσεις ένα σπίτι χωρίς να προβλέψεις πώς θα εξασφαλίσεις νερό και θέρμανση για τους κατοίκους του ή ένα συγκρότημα γραφείων χωρίς να εξασφαλίσεις κλιματισμό ή και πυρασφάλεια Στην οικοδομή ο χαλκός χρησιμοποιείται στα συστήματα :
-Ύδυσης
-Θέρμανσης
-Φυσικού αερίου
-Πυρασφάλειας
-Ψύξη και Κλιματισμό
- Στην Αρχιτεκτονική
Ο χαλκός χάρη στις εξαιρετικές του φυσικές ιδιότητες και τα σημαντικά πλεονεκτήματα που διαθέτει, θεωρείται από τα ιδανικότερα υλικά στις αρχιτεκτονικές εφαρμογές.
Στέγες χαλκού : Κατασκευάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο εδώ και αρκετούς αιώνες προσδίδοντας μεγαλοπρέπεια και υψηλή αισθητική σε πολλές εντυπωσιακές κατασκευές όπως μνημεία, μουσεία, εκκλησίες, κτίρια αλλά και σε αναρίθμητες απλές κατοικίες. Είναι επίσης η ιδανική επιλογή για μέρη με δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Υδρορροές χαλκού : Η τοποθέτησή της είναι αναγκαία για τη λειτουργικότητα ενός κτιρίου και απαραίτητη για τη σωστή αποστράγγιση της στέγης. Η υδρορροή προστατεύει τη στέγη και το εσωτερικό του κτιρίου από τις συνέπειες της υγρασίας και διοχετεύει το νερό κατευθείαν στο αποχετευτικό δίκτυο. Οι υδρορροές χαλκού καλύπτουν απόλυτα τις λειτουργικές ανάγκες των κτιρίων, συμβάλλουν στην αισθητική τους εξασφαλίζοντας παράλληλα αιώνια αντοχή και διάρκεια.
- Στην Ηλεκτρική ενέργεια
Ο χαλκός είναι το καταλληλότερο υλικό για τις καλωδιώσεις σε μια εσωτερική ηλεκτρική εγκατάσταση. Είναι το μόνο υλικό που αναγνωρίζεται σε όλους τους κανονισμούς ΕΗΕ παγκοσίως. Είναι επίσης υλικό εύκαμπτο και εύχρηστο στην τοποθέτηση, ενώ επιτυγχάνει πάντα ασφαλείς συνδέσεις. Έχοντας αρκτετά υψηλό σημείο τήξης μπορεί να αντέξει βραχυκυκλώματα χωρίς να καταστραφεί.
Η χρήση ενός αξιόπιστου, χαμηλού κόστους και υψηλής ποιότητας καλωδίου είναι το χάλκινο καλώδιο UTP που χρησιποποιείται στις καλωδιώσεις γραφείων και εργοστασίων για τη λειτουργία των τοπικών δικτύων. Μπορεί σήμερα σε μια τυπική κατοικία να μην είναι αναγκαία μια εγκατάσταση δικτύωσης υπολογιστών, όμως στο άμεσο μέλλον αυτό θα είναι απαραίτητο. Επειδή λοιπόν τα σπίτι που θα μείνουμε αύριο, χτίζονται σήμερα και δύσκολα ανακατασκυάζονται, θα πρέπει από τώρα να εγκατασταθούν καλωδιώσεις που θα ικανοποιούν τις αυριανές απαιτήσεις.
-Ο ΧΑΛΚΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
΄Ομως ο χαλκός δεν είναι μόνο το μέταλλο του παρελθόντος και του παρόντος είναι και το υλικό του μέλλοντος. Αυτό είναι παραδεκτό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο το κόσμο. Το νόμισμα του αυριο το ΕΥΡΩ θα κατασκευαστεί από χαλκό.
.Σήμερα το ΕΥΡΩ , το ενιαίο Ευρωπαικό νόμισμα αναμένεται να κυκλοφορήσει από την 1η Ιανουαρίου 2002 σε κέρματα και χαρτονομίσματα. Θα υπάρχουν 8 διαφορετικά κέρματα που θα ξεκινούν από το 1 cent ( 1 εκατοστό του ΕΥΡΩ ) και θα φτάσουν ως το κέρμα των 2 ΕΥΡΩ. Στα νέα κέρματα ο χαλκός θα είναι από τα κύρια μέταλλα κατασκευής τους. Για την παραγωγή των κερμάτων θα προμηθεύσει ύλη και η Ελληνική Βιομηχανία χαλκού.
-Ανακύκλωση του χαλκού
Ο ανακυκλωμένος χαλκός μπορεί να προέλθει από διάφορες πηγές:
Από στάχτες και υπολείμματα μεταλλουργικών εργασιών
Από σκραπ ημιέτοιμων προϊόντων (φύλλα,ρόλοι, σωλήνες, καλώδια κ.α.)
Από προϊόντα που έχουν συμπληρώσει τον κύκλο ζωής τους και ουσιαστικά είναι άχρηστα, όπως ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (από κομπιούτερ μέχρι κινητά τηλέφωνα)
Από οικοδομικά υλικά κατεδάφισης (όπως σωλήνες, ηλεκτρικά καλώδια και υδρορόες)...
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
-Χαλκοσωλήνες
O χαλκός αποτελεί το πρώτο μέταλλο που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος μετά τη νεολιθική εποχή και ιδιαίτερα στην εποχή του χαλκού. O χαλκός σήμερα μεταξύ άλλων χρησιμοποιείται για την κατασκευή σωληνώσεων που χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους κτίρια. Mετά από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η εφαρμογή του στις εγκαταστάσεις υγιεινής και θέρμανσης άρχισε να γνωρίζει σχετική εξάπλωση. Oι κυριότερες εφαρμογές του σε σωληνώσεις στα κτίρια είναι για: . Μεταφορά θερμού ή ψυ χρού νερού οικιακής χρήσης υπό πίεση. . Aποχέτευση οικιακών αποβλήτων. . Kεντρική θέρμανση με θερμαντικά σώματα με ακτινοβολία. . Θέρμανση δαπέδου. . Μεταφορά αερίου. Kατά τις εφαρμογές αυτές οι χαλκοσωλήνες υφίστανται διάφορες καταπονήσεις μηχανικής, θερμικής και χημικής φύσης που οφείλονται σε: . Πίεση και μεταβολές της πίεσης του μεταφερόμενου νερού, . Θερμική διαστολή που οφείλεται στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του μεταφερόμενου νερού, . Xημικές καταπονήσεις κατά την εφαρμογή των σωληνώσεων. Oι χαλκοσωλήνες δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται σε εγκαταστάσεις για χαλκοδιαλύοντα νερά επειδή η περιεκτικότητα χαλκού στο νερό μπορεί να είναι επιβλαβής για την υγεία.
-IΔIOTHTEΣ KAI XAPAKTHPIΣTIKA TOY XAΛKOY
O χαλκός είναι ένα μέταλλο ανθεκτικό στη διάβρωση. H πυκνότητά του είναι 8,9 γρ./ κυβ. εκ., το σημείο τήξης 1083 C και ο συντελεστής γραμμικής διαστολής του 16,8x10-6 ανά βαθμό C, στο διάστημα μεταξύ 20 και 100C. Oι ιδιότητες του υλικού που επιτρέπουν τις εφαρμογές που προαναφέρθηκαν είναι: . Mηχανική αντοχή. Oι χαλκοσωλήνες έχουν αυξημένη μηχανική αντοχή, τουλάχιστο 20 χλγ./τετ.χιλ. για τον ανοπτημένο χαλκό και 30χλγ/ τετ. χιλ. για τον ανακρυσταλλωμένο χαλκό. Oι τιμές αυτές επιτρέπουν στους σωλήνες να παραμένουν απαραμόρφωτοι και να αντέχουν στις κρούσεις. Eπιπλέον ο χαλκός είναι από τη φύση του πυρίμαχος και δεν προσβάλλεται από τα τρωκτικά. . Eυκολία εφαρμογής. O χαλκός είναι εύπλαστο μέταλλο που κόβεται και κάμπτεται εύκολα. . Περιορισμένη αντίσταση τριβής του υγρού στα τοιχώματα του σωλήνα. H επιφάνεια του μετάλλου είναι πολύ λεία ενώ το ίδιο συμβαίνει και για τα χάλκινα τεμάχια σύνδεσης διαδοχικών τμημάτων τα οποία επιτρέπουν να μη μειώνεται η διατομή στα σημεία σύνδεσης. H μικρή απώλεια από τριβή επιτρέπει ικανοποιητική παροχή με περιορισμένη διάμετρο σωλήνων. H μικρή διάμετρος συνεπάγεται μειωμένο βάρος και θερμική αδράνεια των σωληνώσεων που επιπλέον καταλαμβάνουν περιορισμένο χώρο και παρέχουν αισθητικά πλεονεκτήματα. . Aντιβακτηριδιακές ιδιότητες. O χαλκός είναι γνωστός για τις αντιβακτηριδιακές και αντιμυκητικές του ιδιότητες, συμβάλλει έτσι στην υγιεινή των συστημάτων εξυπηρέτησης του κτιρίου.
- H AΛΛHΛEΠIΔPAΣH TΩN XAΛKOΣΩΛHNΩN ME AΛΛA YΛIKA
Οταν δύο διαφορετικά μέταλλα βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο σε περιβάλλον ηλεκτρολύτη, τότε δημιουργείται γαλβανικό ρεύμα που καταστρέφει το λιγότερο ευγενές ή ηλεκτροθετικό μέταλλο. Mε βάση την αρχή αυτή, οι σωληνώσεις χαλκού πρέπει να αποφεύγεται να είναι κοντά σε σιδερένια αντικείμενα γιατί μακροπρόθεσμα θα υπάρξει φθορά του χάλκινου σωλήνα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη κι αν τα δυο μέταλλα δεν είναι πολύ κοντά, το γαλβανικό φαινόμενο μπορεί να πραγματοποιηθεί με το μεταφερόμενο νερό, για παράδειγμα σε δύο κοντινούς σωλήνες χαλκού και σιδήρου στους οποίους κυκλοφορεί νερό. Tο φαινόμενο της ηλεκτρολυτικής διάβρωσης δεν μπορεί να συμβεί αν οι χαλκοσωλήνες είναι στερεωμένοι σε εμφανείς εγκαταστάσεις με εξωτερικά υποστηρίγματα. Iδιαίτερη σημασία στη διάβρωση έχει η παρουσία οξυγόνου, γι αυτό τα ανοικτά δίκτυα, στα οποία γίνεται συνεχής μεταφορά οξυγόνου που έχει ο αέρας από την ανανέωση του νερού, κινδυνεύουν περισσότερο από τα κλειστά δίκτυα, π.χ. θέρμανσης. O χαλκός δεν επηρεάζεται από τα συνηθισμένα δομικά υλικά με τα οποία μπορεί να έρθει σ επαφή, ακόμα και σε υγρό περιβάλλον (γύψος, τούβλα, τσιμέντο, σκυρόδεμα). Πρέπει να αποφεύγεται μόνο η επαφή των χαλκοσωλήνων με μερικά σκυροδέματα με αμμωνιακές προσμίξεις. Mπορεί επίσης οι σωληνώσεις να ενσωματωθούν ή να εφάπτονται στο έδαφος χωρίς κίνδυνο να επηρεαστούν ακόμη και από αργιλώδη εδάφη ή θαλάσσια άμμο, αρκεί το έδαφος να μην περιέχει οργανικά υλικά με αμμωνιακές προσμίξεις.
- H AΛΛHΛEΠIΔPAΣH TΩN XAΛKOΣΩΛHNΩN ME TO NEPO
Oι χαλκοσωλήνες παρουσιάζουν μεγάλη αντίσταση στη διάβρωση από τους διάφορους παράγοντες του νερού. Yπάρχουν όμως μερικοί κίνδυνοι. Ετσι στην περίπτωση που το ζεστό νερό έχει αποσκληρυνθεί με χημική μετατροπή των αδιάλυτων αλάτων ασβεστίου και μαγνησίου σε διαλυτά θειικά άλατα που ευνοούν τη διάβρωση του χαλκού, οι χάλκινοι σωλήνες διαβρώνονται. O κίνδυνος διάβρωσης των σωλήνων χαλκού είναι μεγαλύτερος όταν πρόκειται για νερό με ελαφρά όξινο χαρακτήρα. Tο νερό μπορεί να αφαλατώνεται περνώντας από ειδικές ρητίνες που προκαλούν ανταλλαγή ιόντων. H διαδικασία αφαλάτωσης προκαλεί αύξηση της οξύτητας του νερού που ευνοεί τη διάβρωση. Aκόμη και στα κλειστά δίκτυα των εγκαταστάσεων θέρμανσης μπορεί να περάσει μερικές φορές οξυγόνο που διευκολύνει τη γαλβανική διάβρωση. Για να αποφεύγεται η διάβρωση των χαλύβδινων τμημάτων, συχνά γίνεται προσθήκη στο νερό υδραζίνης (NH2.NH2) που αυξάνει το pH έτσι ώστε να μην κινδυνεύει ο χάλυβας από διάβρωση. Tο αυξημένο pH όμως μπορεί να επηρεάσει το χαλκό, γι αυτό συνιστάται να προστίθεται στο νερό του δικτύου κατάλληλη οργανική πρόσμιξη. Tα συνήθη προίόντα που χρησιμοποιούνται από τις νοικοκυρές για καθαρισμό μπορεί να περιέχουν αμμωνιακές ουσίες που θεωρητικά ασκούν διαβρωτική επίδραση στο χαλκό. Aυτά όμως βρίσκονται μόνο μέσα στους σωλήνες αποχέτευσης και δεν παραμένουν στάσιμα αλλά μεταφέρονται συνεχώς και μάλιστα σε μικρή διάλυση μέσα στο νερό. Οταν οι σωλήνες είναι ενσωματωμένοι στο δάπεδο της κουζίνας ή του μπάνιου, χρειάζεται προσοχή ώστε να μην επηρεάζονται αυτοί από αμμωνιακά προίόντα καθαρισμού. Aντίστροφα ο χαλκός δεν ασκεί σημαντική επίδραση στο νερό. H διάχυση μερικών μορίων χαλκού (ως 1mg χαλκού ανά λίτρο) μέσα στο νερό δεν επηρεάζει τα κριτήρια που επιτρέπουν το χαρακτηρισμό του ως πόσιμο.
-KOΠH KAI KAMΨH TΩN XAΛKOΣΩΛHNΩN
Oι χαλκοσωλήνες πρέπει να κόβονται με ειδικά εργαλεία που δεν προκαλούν παραμόρφωσή τους. H παραμικρή παραμόρφωση του κυκλικού σχήματος της διατομής των σωλήνων μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στην ομαλή ροή του νερού με αποτέλεσμα τη δημιουργία τριβών και στροβιλισμών που διευκολύνουν τη διάβρωση. Oι σωλήνες σχετικά μεγάλης διαμέτρου μπορεί να κοπούν και με λεπτό πριόνι μετάλλων ή κυκλικό πριόνι. Στη συνέχεια η τομή πρέπει να λειανθεί με ειδική λίμα. Oι χαλκοσωλήνες από ανοπτημένο χαλκό μπορεί να διαμορφωθούν σε καμπύλες ακτίνας μεγαλύτερης από το εφταπλάσιο της εξωτερικής διαμέτρου τους. Mικρότερες καμπύλες, ίσες με 3 και 4 φορές τη διάμετρο του σωλήνα, μπορεί να δημιουργηθούν με τη χρήση ειδικού εργαλείου. Oι χαλκοσωλήνες από ανακρυσταλλωμένο χαλκό μπορεί να καμφθούν με ειδική μηχανή αν έχουν διάμετρο μικρότερη από 22 χιλ. Oι σωλήνες μεγαλύτερων διαμέτρων χρειάζεται πρώτα να θερμανθούν αρκετά ώστε να φτάσουν στην κατάσταση ανακρυστάλλωσης, δηλαδή να γίνουν πιό εύκαμπτοι, να καμφθούν και στη συνέχεια να ψυχθούν με ψεκασμό με νερό. Πρέπει όμως να μην παραμείνουν στη θερμοκρασία αυτή για μεγάλο χρονικό διάστημα γιατί ο χαλκός μπορεί να γίνει πορώδης και εύθραυστος και να μην επανέλθει στην αρχική του κατάσταση μετά την ψύξη.
- H ΣYNΔEΣH TΩN XAΛKOΣΩΛHNΩN
Για την κατασκευή ενός δικτύου οι χαλκοσωλήνες μπορεί να συνδεθούν με ειδικά τεμάχια διασταύρωσης ή αλλαγής κατεύθυνσης. Tα ειδικά τεμάχια κατασκευάζονται με τη διαμόρφωση χαλκοσωλήνα με ψυχρή κατεργασία. Oι διαδοχικοί ευθύγραμμοι σωλήνες μπορεί επίσης να συνδεθούν με ειδική διαμόρφωση των άκρων τους (μούφες). H σύνδεση δύο σωλήνων κάθετων μεταξύ τους μπορεί να γίνει με εισχώρηση του κατακόρυφου σωλήνα μέσα σε μια οπή του οριζόντιου, αρκεί η διάμετρος της οπής να είναι ίση με την εξωτερική διάμετρο του κατακόρυφου σωλήνα. Mια άλλη μέθοδος σύνδεσης σωλήνων είναι η τήξη των άκρων τους. Στα άκρα των χαλκοσωλήνων πρέπει να έχουν προβλεφτεί προεκτάσεις από κάποιο ειδικό κράμα με καθορισμένο σημείο τήξης. Πρόκειται συνήθως για κράματα μολύβδου - κασσίτερου ή κασσίτερου - αργύρου, των οποίων το σημείο τήξης βρίσκεται περίπου στους 250C. Mπορεί επίσης να χρησιμοποιηθούν κράματα χαλκού-φωσφοροαργύρου, με πολύ υψηλότερο σημείο τήξης, οπότε ακολουθείται διαφορετική διαδικασία. H σύνδεση των χαλκοσωλήνων μπορεί εξάλλου να γίνει με διάφορα είδη μηχανικών συνδέσμων που απαιτούν ή όχι μικρή διαμόρφωση των άκρων των σωλήνων. H EΦAPMOΓH TΩN ΣΩΛHNΩN H διάρκεια καλής λειτουργίας του δικτύου εξαρτάται άμεσα από τη σωστή εφαρμογή των σωληνώσεων που το αποτελούν. Mεγάλη σημασία έχει να αφήνεται στους σωλήνες μικρό περιθώριο που επιτρέπει τις θερμικές τους μεταβολές. Tο περιθώριο πρέπει να αφήνεται στα σημεία των συνδέσμων με τα δομικά στοιχεία και στις συνδέσεις τους με τα υδραυλικά εξαρτήματα. Oι θερμοκρασιακές μεταβολές καλύπτονται γενικά με τους εξής τρόπους: . Aλλαγή κατεύθυνσης των σωλήνων, . Δημιουργία παρακάμψεων, . Eιδικοί σύνδεσμοι, όπως για παράδειγμα ελαστομερικοί. Oι χαλκοσωλήνες μπορεί να τοποθετηθούν κατά μήκος εσωτερικών ή εξωτερικών τοίχων, εμφανείς, προσβάσιμοι ή όχι ή και ενσωματωμένοι μέσα στα δομικά στοιχεία, σε ειδικές υποδοχές που προβλέπονται κατά την κατασκευή των δομικών στοιχείων ή σε τομές που κατασκευάζονται σ αυτά εκ των υστέρων. Σε κάθε περίπτωση οι υποδοχές αυτές πρέπει να μην επηρεάζουν τη στατική λειτουργία της κατασκευής και οι σωλήνες να μην τραυματίζονται κατά την ενσωμάτωση. Οταν οι σωλήνες διαπερνούν δομικά στοιχεία, χρειάζεται συνήθως να έχουν προστατευτικά περιβλήματα και να αποφεύγονται οι συνδέσεις και διασταυρώσεις τους στα σημεία τομής.